Zahvala pripada Allahu, dželle šanuh, i neka je salavat i selam na Allahovog poslanika Muhammeda, njegovu časnu porodicu i sve plemenite ashabe.
Allah, azze ve dželle, je rekao: “Tako mi zore, i deset noći, i parnih i neparnih, i noći kada nestaje. Zar to pametnom zakletva nije?” (El-Fedžr, 1-5)
Pod ajetom “...i deset noći” misli se na prvih 10 dana mjeseca zul-hidžeta, kao što je to vjerodostojno preneseno od plemenitog ashaba Abdullaha b. Abbasa, radijallahu anhuma, i njegovih učenika Ikrime i Mesruka, rahimehumallah.[1] Isto mišljenje prenosi se od Abdullaha b. Zubejra, Mudžahida, Katade, Dahhaka, Ibn-Zejda i drugih, a to je ujedno stav većine islamskih učenjaka.[2]
Džabir b. Abdullah, radijallahu anhuma, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “‘Tako mi zore, i deset noći, i parnih i neparnih...’ Doista je ‘deset noći’ prvih deset dana zul-hidžeta, a ‘neparnih’ je dan Arefata, a ‘parnih’ je prvi dan bajrama.”[3]
Ibn-Abbas, radijallahu anhuma, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Nema dana u kojima je dobro djelo draže Allahu, dželle šanuh, od ovih dana.” Rekoše ashabi: “O Allahov Poslaniče, pa ni džihad na Allahovom putu?” Reče: “Pa ni džihad na Allahovom putu, osim čovjeka koji izađe sa sobom i svojim imetkom na Allahov put i ne vrati se ni s čim od toga.”[4]
Ibn-Omer, radijallahu anhuma, prenosi od Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, da je rekao: “Nema vrjednijih dana, u kojima je dobro djelo draže Allahu, subhanehu ve te'ala, od ovih deset dana, zato u njima što više govorite: la ilahe illellah, Allahu ekber, elhamdulillah.”[5]
Se'id b. Džubejr, rahimehullah, mnogo bi se trudio u činjenju ibadeta kada bi nastupilo ovih 10 dana, gotovo da je bilo nemoguće da se prestigne u tome.[6] Prenosi se da je govorio: “Ne gasite vaše svjetiljke u ovih deset dana.” tj. činite ibadet. [7]
Džabir, radijellahu anhu, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Nema dana koji je bolji kod Uzvišenog Allaha od dana Arefata.”, tj. devetog dana zul-hidžeta.[8]
Abdullah b. Kurt, radijallahu anhu, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Najveličanstveniji dan kod Allaha je dan prinošenja žrtvi (1. dan kurban bajrama), a zatim dan el-Karr (2. dan kurban bajrama).”[9]
Ukbe b. Amir, radijellahu anhu, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Dan Arefata, dan prinošenja žrtvi (1. dan bajrama), i dani tešrika (2., 3. i 4. dan bajrama) su praznici pripadnika islama.”[10]
Ibn-Kajjim el-Dževzijje, rahimehullah, rekao je: “Upitan je šejhul-islam Ibn-Tejmijje, rahimehullah, o prvih deset dana zul-hidžeta i zadnjih deset deset dana ramazana, koji od njih su vrijedniji? Pa je rekao: ‘Deset prvih dana zul-hidžeta vrjedniji su od deset zadnjih dana ramazana, a deset zadnjih noći ramazana vrjednije su od prvih deset noći zul-hidžeta.’ Ko razmisli o ovom odgovoru vidjeće da je dovoljan i potpun,...”[11]
Ibn-Redžeb, rahimehullah, rekao je: “Sve ovo upućuje[12] da je prvih deset dana zul-hidžeta bolje od svih drugih dana, bez izuzetka. Ovo je što se tiče dana, a što se tiče noći, neki od kasnijih učenjaka su pomislili da je deset zadnjih noći ramazana vrjednije, zato što se u njima nalazi lejletul-kadr, ali, to mišljenje mnogo je daleko od toga da bi bilo ispravno.”[13]
Ibn-Nasiruddin ed-Dimeški, rahimehullah, kaže: “Iz predaja se da zaključiti da je prvih deset dana zul-hidžeta vrjednije od prvih deset dana muharrema i zadnjih deset dana ramazana, zato što u se u prvih deset dana zul-hidžeta nalazi Dan tervije, Dan Arefata i Dan prinošenja žrtvi (bajram)... Kaže nekolicina imama da je svih deset dana zul-hidžeta, zajedno, bolje od svih deset zadnjih dana ramazana, zajedno...”[14]
Vrste dobrih djela u ovih deset dana
1. Obavljanje hadždža i umre. To su najvrijednija dva djela koja se mogu u učiniti u ovim mubarek danima. Na to upućuju mnogi kur'ansko-hadiski tekstovi.
Allah, dželle šanuh, rekao je: “Hadždž je u određenim mjesecima; onom ko se obaveže da će u njima hadždž obavljati nema snošaja sa ženama i nema ružnih riječi, i nema svađe u danima hadždža. A za dobro koje učinite Allah zna. I onim, što vam je potrebno za put, snabdijte se. A najbolja opskrba je bogobojaznost. I Mene se bojte, o razumom obdareni!” (El-Bekare, 197)
Ebu-Hurejre, radijellahu anhu, prenosi od Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, da je rekao: “Umra do umre briše grijehe počinjene između njih, a za ispravno obavljen, primljen, hadždž nema druge nagrade do Džennet.”[15]
Ebu-Hurejre, radijellahu anhu, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Ko bude hodočastio ovaj Hram, i ne bude se sastajao sa suprugom[16], i ne bude činio velike grijehe, vratiće se kući kao na dan kada ga je majka rodila.”[17]
Amr b. el-As, radijellahu anhu, prenosi od Allahovog Vjerovjesnika, sallallahu alejhi ve sellem, da je rekao: “Primanje islama briše ono što je prethodilo od grijeha, obavljanje hadždža briše ono što je prethodilo, činjenje hidžre briše ono što je prethodilo.”[18]
2. Činjenje teobe (pokajanja) i napuštanje svih vidova griješenja, kako bi zbog dobrih djela postigao Allahov oprost i milost.
Allah, azze ve dželle, rekao je: “I požurite ka oprostu Gospodara svoga i Džennetu koji je prostran kao nebesa i Zemlja, pripremljen za one koji se Allaha boje. Za one koji, i kad su u obilju i kad su u oskudici, udjeljuju, koji srdžbu savlađuju i ljudima praštaju – a Allah voli one koji dobra djela čine. I za one koji se, kada grijeh počine ili kad se prema sebi ogriješe, Allaha sjete i oprost za grijehe svoje zamole – a ko će oprostiti grijehe ako ne Allah? – i koji svjesno u grijehu ne ustraju. Njih čeka nagrada – oprost od Gospodara njihova i džennetske bašče kroz koje rijeke teku, u kojima će vječno ostati, a divne li nagrade za one koji budu tako postupili!” (Alu Imran, 133-136)
“O vi koji vjerujete, učinite pokajanje Allahu iskreno, da bi Gospodar vaš preko ružnih postupaka vaših prešao i da bi vas u džennetske bašče, kroz koje rijeke teku, uveo...” (Et-Tahrim, 8)
“I svi se Allahu pokajte, o vjernici, da biste postigli ono što želite.” (En-Nur, 31)
Enes b. Malik, radijellahu anhu, prenosi od Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, da je rekao: “Doista se Allah obraduje pokajanju Svoga roba, kada se pokaje, više nego kada bi jedan od vas bio na jahalici u pustinji, i zatim mu pobjegla jahalica sa hranom i pićem, i tako izbeznađen, žalostan, odsjeo u hladu drveta, i dok je u takvom stanju iznenada je ugleda ispred sebe i prihvati za njenu uzdu, i uzvikne pogrešno od žestine radosti: ‘O Allahu, Ti si moj rob a ja Tvoj gospodar!’”[19]
Egarr b. Jesar el-Muzeni, radijellahu anhu, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “O ljudi, pokajte se Allahu i zatražite od Njega oprosta, jer se ja, zaista, pokajem u jednom danu stotinu puta.”[20], a u Ebu Hurejrinoj, radijellahu anhu, predaji: “Doista ja zatražim oprosta od Allaha, i pokajem mu se, u jednom danu više od sedamdeset puta.”[21]
Enes b. Malik, radijellahu anhu, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Da sin Ademov ima punu dolinu zlata, zasigurno bi poželio da ima dvije doline, i neće mu napuniti usta osim zemlja, a Allah prima pokajanje onoga ko se pokaje.”[22]
3. Izgovaranje tekbira i činjenje ostalog zikra u ovim danima.
Allah, dželle šanuh, je rekao: “... i da bi ime Allahovo spominjiali u danima poznatim.” (El-Hadždž, 28), a “poznati dani” su prvih deset dana mjeseca zul-hidžeta, po mišljenju većine islamskih učenjaka.[23] Učenjaci spominju da je pohvalno činiti što više zikra u tim danima radi Ibn-Omerovog hadisa koji je prethodio: “...zato u njima što više govorite; la ilahe illellah, Allahu ekber, elhamdulillah.”
Imam Buhari, rahimehullah, rekao je u svome Sahihu: “Poglavlje o vrijednosti dobrih djela u danima tešrika, i kaže Ibn-Abbas: ‘... i da bi ime Allahovo spominjali u danima poznatim.’ tj. u deset dana, a ‘... određenim danima'’ to su dani tešrika. Ibn-Omer i Ebu-Hurejre izlazili bi na pijacu u ovih deset dana i donosili tekbire, pa bi i ljudi uz njih donosili tekbire.”[24]
Navedeni postupak Ibn-Omera i Ebu-Hurejre imam Buhari je spomenuo bez lanca prenosilaca, ali je predaja zabilježena pouzdanim putem.[25]
Allah, dželle šanuh, je rekao: “O vjernici, često Allaha spominjite i hvalite, i ujutro i naveče Ga veličajte.” (El-Ahzab, 41-42), “... i veličaj Ga mnogo!” (El-Isra, 111)
Semure b. Džundub, radijellahu anhu, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Najdraži govor Allahu su četiri stvari: subhanellah, elhamdu lillah, la ilahe illellah i Allahu ekber. S kojim god da počneš, neće ti naškoditi.”[26]
Činiti zikr u ovim mubarek danima pohvalno je općenito, u svim vremenima i na svim mjestima. A, kada je u pitanju donošenje tekbira poslije farz namāza, to počinje tek od sabah-namaza na Dana Arefata i traje sve do ikindija-namaza zadnjeg dana kurban-bajrama, za one koji nisu na hadždžu. To se prenosi od Omera, Alije, Ibn-Mes'uda, Ibn-Abbasa i drugih, a imam Ahmed naveo je konsenzus ashaba, radijallahu anhum, o propisanosti ovog tekbira.[27]
Hafiz Ibn-Redžeb, rahimehullah, kaže: “Islamski učenjaci su jednoglasni da je propisano donositi tekbir nakon namaza u ovim danima, ali o tome ne postoji vjerodostojan hadis od Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, nego se prenose predaje od ashaba i onih nakon njih i da su tako postupali muslimani.”[28]
Imam Ahmed b. Hanbel, rahimehullah, je rekao: “Tekbir za hadžije počinje od podne-namaza prvog dana bajrama jer su prije toga zauzeti s telbijom.”[29]
Kada je u pitanju svojstvo i način donošenja tekbira, ništa nam nije vjerodostojno o tome preneseno od Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, ali zabilježene su predaje o tome od pojedinih ashaba, radijallahu anhum.
Abdullah b. Mes'ud, radijallahu anhu, donosio bi tekbir riječima: “Allahu ekber, Allahu ekber, Allahu ekber, la ilahe illellahu vellahu ekber, Allahu ekberu ve lillahi-l-hamd.”[30]
Abdullah b. Abbas, radijallahu anhuma, donosio je tekbir nakon namaza izgovarajući: “Allahu ekberu kebira, Allahu ekberu kebira, Allahu ekberu ve edžellu, Allahu ekberu ve lillahil-hamd.”[31]
Selman el-Farisi, radijallahu anhu, donosio bi tekbir i govorio: “Allahu ekber, Allahu ekber, Allahu ekberu kebira.”[32]
Ibrahim en-Neha'i, rahimehullah, je rekao: “Donosili bi tekbir na Dan Arefata okrenuti prema kibli, nakon namaza: ‘Allahu ekber, Allahu ekber, la ilahe illellahu vellahu ekber, Allahu ekberu ve lillahil-hamd.’”[33]
Jezid b. Ebi-Zijad kazao je: “Vidio sam Se'ida b. Džubejra, Abdur-Rahmana b. Mehdija, Mudžahida, i sve učenjake od ljudi koje sam zatekao, da govore u ovih 10 dana: ‘Allahu ekber, Allahu ekber, la ilahe illellahu vellahu ekber, Allahu ekberu ve lillahil-hamd.’”[34]
Bitno je napomenuti da nije dozvoljeno grupno donošenje tekbira, tj. da čitav džemat uči tekbire u glas, jer takvo nešto nije nam preneseno od ispravnih prethodnika. Sunnet je da svaka osoba donosi tekbire za sebe, i to je propis u svim zikrovima i dovama, osim ako je čovjek neznalica, onda će ponavljati za drugima dok ne nauči.
4. Post ovih deset dana, ili koliko je čovjeku omogućeno da posti, a posebno je pohvalno i pritvrđeno postiti dan Arefata, za onog ko nije na hadždžu.
Nema sumnje da je post od najvrjednijih i najboljih djela, i to je ono što je Allah, dželle šanuh, odabrao za Sebe, kao što je preneseno u hadisi-kudsiju: “Post pripada Meni i Ja za njega nagrađujem. On (postač) ostavlja svoje strasti, hranu i piće radi Mene.”[35]
Ebu-Se'id el-Hudri, radijallahu anhu, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Nema ni jednog roba koji posti jedan dan na Allahovom putu a da Allah nece radi toga dana udaljiti njegovo lice od vatre sedamdeset godina hoda.” [36]
Ebu-Katade, radijallahu anhu, prenosi od Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, da je rekao: “Post dana Arefata je otkup za proteklu godinu i onu koja slijedi.”[37]
5. Činjenje što više dobrih djela, nafila, namaza, udjeljivanje sadake, učenje Kur'ana, naređivanje na dobro i odvraćanje od zla i sl., jer nagrada biva umnogostručena u ovim mubarek danima. Djela koja su u osnovi manje vrijedna u ovim danima bivaju vrjednija i draža Allahu, dželle šanuh, od drugih dana, čak i od džihada na Allahovom putu, koji je jedan od najvrjednijih dobrih djela, osim ako žrtvuje svoj imetak i život na Allahovom putu.
6. Propisano je klanje kurbana 1. dana bajrama, ali i u ostalim danima. To je jedan od najistaknutijih i najboljih ibadeta koje musliman može učiniti u ovim danima. Klanje kurbana je praksa našeg oca Ibrahima, alejhis-selam, od kada je Allah u zamjenu za njegovog sina Ismaila, alejhis-selam, spustio da se zakolje veliki kurban, a Uzvišeni Allah nam je naredio da slijedimo njegovu uputu.
Allah, dželle šanuh, je rekao: “Svakoj vjerskoj zajednici propisali smo klanje kurbana da bi spominjali Allahovo ime prilikom klanja stoke koju im On daje. Vaš Bog je jedan Bog, zato se samo Njemu iskreno predajte! A radosnom viješću obraduj poslušne, čija srca, kad se Allah pomene, strah obuzme, i one koji strpljivo podnose nevolje koje ih zadese, i one koji molitvu obavljaju i koji, od onoga što im Mi dajemo, udjeljuju. A kamile smo vam učinili jednim od Allahovih obreda hadždža, i vi od njih imate koristi; zato spominjite Allahovo ime kada budu u redove poređane; a kad padnu na zemlju, jedite ih, a nahranite i onoga koji ne prosi, a i onoga koji prosi; tako smo vam ih potčinili da biste zahvalni bili. Do Allaha neće doprijeti meso njihovo i krv njihova, ali će Mu stići vaša bogobojaznost; tako vam ih je potčinio da biste Allaha veličali zato što vas je uputio. I obraduj one koji dobra djela čine!” (El-Hadždž, 34, 37)
Enes b. Malik, radijallahu anhu, prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, za kurban zaklao dva crno-bijela rogata ovna. Zaklao ih je sa svojom rukom, proučivši bismilu i donijevši tekbir.[38]
Ummu-Seleme, radijallahu anha, prenosi od Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, da je rekao: “Kada nastupi deset dana zul-hidždžeta i neko od vas odluči da kolje kurban neka ne krati dlake po svome tijelu i nokte.” U drugoj predaji stoji: “Neka ne uzima nista od dlaka i noktiju sa svoga tijela dok ne zakolje kurban.”[39]
Mudrost spomenute zabrane je, a Allah najbolje zna, poistovjećivanje s onima koji prinose žrtve na hadždžu, kao što je Uzvišeni rekao: “... a glave svoje, dok kurbani ne stignu do mjesta svoga, ne brijte!'” (El-Bekare, 165). Ova zabrana odnosi se samo na onoga koji kolje kurban, tj. ne obuhvata njegovu suprugu i djecu, osim ako neko od njih posebno kolje kurban. Također nema smetnje da pere kosu, češlja se i slično, pa makar i opala pokoja dlaka.
7. Nakon kratke sezone ibadeta u ovih deset mubarek dana, propisano je obaviti bajram-namaz i prisustvovati bajramskoj hutbi. Allah, dželle šanuhu, je rekao: “... zato namaz Gospodaru svome obavi i kurban kolji” (El-Kevser, 2), tj. obavi bajram namaz.[40]
Allah, azze ve dželle, najbolje zna.[41]
Amir I. Smajić
1. zul-hidždže, 1434. god.[1] Vidi: Tefsir Ibn-Džerir, 24/345-346.
[2] Vidi: Tefsir Ibn-Džerir, 24/346-348; Tefsir Ibn-Kesir, 14/338; Durrul-mensur, 15/399-400.
[3] Ahmed, 14511; Nesa'i, Sunenul-kubra, 4101; Ibn-Džerir, Tefsir, 24/348 i drugi. Hafiz Ibn-Kesir, rahimehullah, rekao je: "Lanac prenosilaca ovog hadisa nije loš, ali smatram da ovo nije od govora Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, a Allah najbolje zna." Tefsir Ibn-Kesir, 14/338.
[4] Buhari, 969.
[5] Ahmed, 2/75. Lanac prenosilaca ovog hadisa je da'if - slab, radi ravije Jezida b. Ebi-Zijada, koji je nepouzdan kod hadiskih kritičara, ali, neki učenjaci pojačavaju ovu predaju s drugim predajama koje su također da'if - slabe. Vidi: Tekribut-tehzib, str. 632 br. 7717; Temamul-minne, str. 352-353, Ašru zil-hidždže, str. 17-19.
[6] Darimi u Sunenu, 1774.
[7] Vidi: Ibn-Redžeb, Fethul-Bari, 6/118.
[8] Ebu-Ja'la, 2090; Ibn-Hibban, 3853. Vjerodostojnim su ga ocijenili Hejsemi, Albani i drugi, ali u lancu prenosilaca imaju određene slabosti. Vidi: Medžmeuz-zevaid, 3/562; Sahihu tergibu ve terhib, 2/15; Silsiletu-da'ife, 2/126.
[9] Ahmed, 19075; Ebu-Davud, 1765; Nesa'i, Sunenu-l-Kubra, 4098, i dr. Lanac prenosilaca ove predaje je dobar, svi prenosioci su pouzdani, a vjerodostojnim su ga ocijenili Ibn-Huzejme, Ibn-Hibban i Hakim. Vidi: Sahih Ibn-Huzejme, 4/273; Sahih Ibn-Hibban, 7/51; Mustedreku-l-Hakim, 4/246.
[10] Ebu-Davud, 2419; Nesa'i, 3004; Trmizi, 773. Vjerodostojnim su ga ocijenili Tirmizi, Ibn-Huzejme, Ibn-Hibban i Hakim. Vidi: Džamiu-t-Tirmizi, br. 773; Sahih Ibn-Huzejme, 3/292; Sahih Ibn Hibban, 8/368; Mustedreku-l-Hakim, 1/600.
[11] Ibnu-l-Kajjim, Beda'iu-l-fevaid,, 3/162.
[12] Tj. prethodno navedene predaje.
[13] Ibn-Redžeb, Letaifu-l-me'arif, str. 295.
[14] Ibn-Nasiruddin, Fadlu jeumi Arefe, str. 139-144 - kao što prenosi šejh Abdullah es-S'ad u djelu Ašru Zil-Hidždže, str. 23-24.
[15] Buhari,1773; Muslim, 1349.
[16] Misli se na spolni odnos, ali u to ulazi i naslađivanje, udvaravanje i sl.
[17] Buhari, 1819; Muslim, 1350.
[18] Muslim, 121.
[19] Muslim, 7136.
[20] Muslim, 7034.
[21] Buhari, 5948.
[22] Buhari, 6075; Muslim, 2462.
[23] Vidi: Tefsir Ibn-Kesir, 10/44, 45; Leta'ifu-l-me'arif, str. 289.
[24] Ibn-Hadžer, Fethu-l-Bari, 2/589.
[25] Vidi: Ibn-Redždeb, Fethu-l-Bari, 6/112; Abudullah es-Sa'd, Ašru zi-l-hidždže, str. 38.
[26] Muslim (5724).
[27] Vidi: Ibn-Redžeb, Fethu-l-Bari, 6/124, 125.
[28] Vidi: Ibid.
[29] Vidi: Ibid.
[30] Ibn-Ebi Šejbe, El-Musannef, 1/488. Lanac prenosilaca je vjerodostojan.
[31] Ibn-Ebi Šejbe, El-Musannef, 1/489. Lanac prenosilaca je vjerodostojan.
[32] Abdur-Rezzak, El-Musannef, 11/290; Bejheki, Sunenu-l-kubra, 3/316. Lanac prenosilaca je vjerodostojan.
[33] Ibn-Ebi Šejbe, El-Musannef, 1/490. Lanac prenosilaca je vjerodostojan.
[34] Vidi: Ibn-Redžeb, Fethu-l-Bari, 6/112.
[35] Buhari, 7054; Muslim, 2764, od Ebu-Hurejre, radijallahu anhu.
[36] Buhari, 2685; Muslim, 2767.
[37] Muslim, 2804.
[38] Buhari, 5238; Muslim, 5199.
[39] Muslim, 5232, 5236.
[40] Vidi: Ebu Bekr el-Džezairi, Ejseru-t-tefasir, 5/516.
[41] Detaljnije se vratiti na djelo Ašru zil-hidždže od šejha muhaddisa Abdullaha es-Sa'da, hafizehullah, od kojeg sam se okoristio pri pisanju ovog članka.