Zahvala
pripada Allahu, azze ve dželle, Jednom i Jedinom, i neka je salavat i selam na
Allahovog Poslanika, njegovu časnu porodicu i sve plemenite ashabe.
Imajući u
vidu da je obavljanje hadžda jedan od ruknova islama i temeljnih dužnosti
svakog muslimana, radi mnogih kur'ansko-hadiskih tekstova koji ukazuju na njegovu
veliku bitnost i uzvišeno mjesto u dini-islamu, islamski učenjaci govorili su u
svojim djelima detaljno o njegovim propisima.
Jedan od
tih propisa, koji je izrazito bitan po svakog muslimana, jeste pitanje
bezopravdanog neobavljanja hadžda za onoga ko je u materijalnoj i fizičkoj
mogućnosti.
Islamski
učenjaci se razilaze po pitanju njegovog stanja, da li je ostavljanjem hadždža
postao nevjernik ili je, ipak, samo veliki griješnik musliman.
Prvo mišljenje: Velika većina
islamskih učenjaka (od kojih su i četiri pravne škole), od prvih generacija do
današnjeg dana, na stavu su da takva osoba nije dostigla stepen nevjerstva
ostavljanjem hadždža, zato što se od Allahovog Poslanika, sallallahu 'alejhi ve
sellem, ne prenosi vjerodostojan argument koji podupire taj stav, ali se slažu
da je hadždž jedan od pet ruknova islama, i da onaj ko ga ostavi, smatrajući ga
obaveznim, biva velikim griješnikom. Također, svi od učenjaka jednoglasni su da
je onaj koji svjesno zanegira obaveznost i utemeljenost hadždža time postao
nevjernik i izašao iz okvira islama.
Drugo mišljenje: Da je onaj ko bude u
mogućnosti da obavi hadždž i ne obavi ga, bez opravdanog razloga, time postao
nevjernik. Ovaj stav se prenosi od jednog broja islamskih učenjaka, među njima
su: Hasan El-Basri, Se'id b. Džubejr, Nafi'a, Es-Suddi, Hakem b. Utejbe, Ishak
b. Rahuje, Ahmed b. Hanbel (po jednom rivajetu od njega), Ibn Habib el-Maliki i
drugi.
(Vidi: Tefsir
Ibn Džerir, 6/21; Tefsiru-l-Kurtubi, 5/231; Abdul-Aziz
et-Tarifi, Sifetu-hadždžeti-Nebijj, str. 33.)
Svoje
mišljenje zasnivali su na sljedećim dokazima:
Prvi: kaže Uzvišeni Allah: "Hodočastiti Hram dužan
je, Allaha radi, svaki onaj koji je u mogućnosti; a onaj koji neće da vjeruje –
pa, zaista, Allah nije ovisan ni o kome." Ajet po svojoj
vanjštini ukazuje da onaj ko ostavi obavljanje hadždža biva nevjernikom, ali
predvodnik svih komentatora Kur'ana Abdullah b. Abbas, radijallahu anhuma, i
njegov učenik Mudžahid b. Džebr, te skupina učenjaka od selefa kažu da se to
odnosi na onog koji zanegira obaveznost obavljanja hadždža, i taj stav izabrao
je i Imam Ibn Džerir et-Taberi, rahimehullah.
(Vidi: Tefsir
Ibn Džerir, 6/47; Tefsiru-l-Kurtubi, 5/231; Edvaul-bejan, 1/332-335)
Drugi: Alija b. Ebi Talib, radijallahu 'anhu, prenosi od
Allahovog Poslanika, sallallahu 'alejhi ve sellem, da je rekao: "Ko
bude posjedovao opskrbu i jahalicu, i ne obavi hadždž, takav je umro kao židov
ili kršćanin, zato što Allah kaže u svojoj knjizi: 'Hodočastiti
Hram dužan je, Allaha radi, svaki onaj koji je u mogućnosti; a onaj koji neće
da vjeruje – pa, zaista, Allah nije ovisan ni o kome.'"
Bilježe
ga Tirmizi (812), Ibn Džerir (6/41), Ibn Ebi Hatim u Tefsiru (3859),
Ukajli u Du'afaul-kebir (2140), Bejheki u Šu'abul-iman (3978)
i dr.
U lancu
prenosilaca ove predaje nalazi se ravija Hilal b. Abdullah koji je odbačen i
nepouzdan kod hadiskih stručnjaka, tako da ovaj hadis nije vjerodostojan.
(Vidi: Džami'u-t-Tirmizi, 3/176;
Ukajli, Ed-Du'afa, 4/348; Bejheki, Šu'abul-iman, 3/430;
Ibnu-l-Dževzi, Ed-Du'afa vel-metrukin, 3/177, El-Mevdu'at, 2/210;
Zehebi, El-Mugni fi du'afa, 2/714; Tefsir Ibn
Kesir, 2/85; Ibn Hadžer, Tehzibu-tehzib, 4/290; Telhisul-habir, 2/487)
Treći: Ebu Umame, radijallahu 'anhu, prenosi da je Allahov
Poslanik, sallallahu 'alejhi ve sellem, rekao: "Onaj ko ga ne
spriječi od obavljanja hadždža očigledna potreba, ili nepravedni vladar, ili
bolest koja ga je zadržala, pa umre i ne obavi hadždž - neka slobodno umre kao
zidov ili ako želi kao kršćanin."
Bilježe
ga Darimi (1785), Bejheki u Sunenul-kubra (8922), Ebu Nu'ajm
u Hiljetul-evlija (9/251), Rujani u Musnedu (1231)
i dr.
U lancu
prenosilaca ove predaje nalazi se ravija Šerik b. Abdullah el-Kadi koji je slab
prenosilac kod većine hadiskih stručnjaka. Također tu je i Lejs b. Ebi Sulejm
čije su hadise ostavili učenjaci hadisa zato što je pomiješao predaje i imao
slabo pamćenje. Hadis ima i druge mahane ali ćemo se zadržati na spomenutom
radi skučenosti u prostoru.
(Vidi:
Tirmizi, Ilelul-kebir, 1/69; Nesa'i, Ed-Du'afa
vel-metrukun, str, 230; Ibn Ebi Hatim, El-Džerhu vet-ta'dil,
1/151; Ibn Adijj, El-Kamil, 6/87; Sunenu-d-Darekutni, 1/345;
Ibn Hibban, El-Medžruhin, 2/231; Bejheki, Sunenul-kubra, 10/271;
Ibnu-l-Dževzi, El-Mevdu'at, 2/210; Ibn Abdil-Hadi, Tenkihu-t-Tahkik,
2/393; Zejlei', Nesbu-r-raje, 4/411; Ibn Hadžer, Tehzibu-tehzib, 4/295,
8/417-418; Tekribu-tehzib, 1/417; Telhisu-l-habir,
2/486-488)
Slično se
prenosi u još nekoliko predaja od Allahovog Poslanika, sallallahu 'alejhi ve
sellem, ali su još slabijeg lanca prenosilaca.
Četvrti: Vođe pravovjernih i drugi pravdeni halifa Omer b. el-Hattab,
radijallahu 'anhu, prenosi se da je rekao: "Ko bude u stanju da obavi
hadždž pa ga ne obavi, svejedno mu je umro kao židov ili kršćanin."
Bilježe
ga Ebu Bekr el-Isma'ili (Vidi: Tefsir Ibn Kesira, 2/85), Bejheki
u Sunenul-kubra (3/335), Ebu Nu'ajm u Hiljetul-evlija (9/252)
i dr.
Lanac
prenosilaca ove predaje vjerodostojan je do Omera, radijallahu 'anhu, kao što
kažu Bejheki, Ibn Kesir, Ibn Hadžer, Šenkiti, Albani i dr.
(Vidi:
Bejheki, Sunenul-kubra, 3/334; Tefsir Ibn Kesir, 2/85;
Ibn Hadžer, Tehzibu-tehzib, 4/290; Šenkiti, Edvaul-bejan, 1/334-335;
Albani, Silsiletu ehadisi-d-da'ife, 10/166)
Slično se
prenosi i od Abdullaha ibnu Mes'uda, radijellahu 'anhu, ali s jako slabim
lancem prenosilaca.
(Vidi:
Zejlei', Nesbu-r-raje, 4/412; Et-Tarifi, Sifetu-hadždžeti-Nebijj, str.
36)
Iz
predhodnog vidimo da svi navedeni argumenti drugog mišljenja ne mogu poslužiti
kao validan dokaz da onaj ko ostavi hadždž, bez opravdanog razloga, biva
nevjernikom. Ostaje predaja koja se prenosi od Omera, radijallahu 'anhu, a ona
se odnosi, a Allah najbolje zna, na onog koji ostavi hadždž smatrajući da nije
obavezan, ili na onog koji ne vidi u obavljanju hadždža koristi, ili na onog ko
se nemarno odnosi prema hadždžu i iskazuje nezainteresovanje. Dok, onaj ko
ostavi obavljanje hadždža, ali smatra da je obavezan i da je tim činom grešan
pred Uzvišenim Allahom, takav ne biva nevjernikom po jačem i ispravnijem
mišljenju, nego velikim grešnikom, i na njemu je obaveza da se iskreno pokaje
Allahu, azze ve dželle, i traži od Njega oprosta, a Allah najbolje zna.
Amir I.
Smajić
Medina,
25. ševval, 1430. god.